دیاکۆ شەفیعی
وەرگێڕان: سەرگوڵ ئیبراهیم نژاد
لە سەدەی بیست و یەکەمدا یەکسانی ئابووری ژنان بووەتە یەکێک لە گرینگترین پرسەکانی گەشەپێدانی جیهانی. سەرەڕای پێشکەوتنەکانی مافی ژنان و بەشداریکردنیان لە ئابووری جیهانیدا، بەربەستی زۆریش لەبەردەم گەیشتن بە یەکسانی جێندەریدا هەیە. ئەم ئاستەنگانە ڕەگ و ڕیشەی لە پێکهاتە ئابووری و کولتووری و کۆمەڵایەتییەکاندا هەیە نەک تەنیا لە وڵاتانی تازەپێگەیشتودا، بەڵکو لە وڵاتانی پێشکەوتوویشدا. بەگشتی گرنگترین ئاستەنگەکانی بەردەم ژنان لە ئابووریدا بریتین لە هەلی کار، دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە داراییەکان، دەرفەتی دیجیتاڵی و نەبوونی دەرفەتی یەکسان لە بازاڕی کاردا.
کەمئەندامی یەکێکە لە نموونە بەرجەستەکراوەکانی نایەکسانی ئابووری کە ڕووبەڕووی ژنان دەبێتەوە لە سەرانسەری جیهاندا. بەپێی ڕاپۆرتی جیهانی جیاوازی جێندەر لە ساڵی ٢٠٢٣، ژنان بە تێکڕا تەنها لەسەدا ٧٧ی ئەو مووچەیە بەدەستدەهێنن کە پیاوان لە پۆستە هاوشێوەکاندا بەدەستی دەهێنن. ئەم پێشکەوتنە لە بوارەکانی تەکنەلۆژیا و ئەندازیاری و بەڕێوەبردن و چەندین بواری دیکەدا دەرکەوتووە. ئەمەش نەک تەنها کاریگەری لەسەر بژێوی ژنان هەیە، بەڵکو ڕێگری لە پێشکەوتنی پیشەی ژنانیش دەکات. توێژینەوەکان دەریدەخەن کە ئەم زیادبوونی گەشەکردنە دەتوانێت کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ئابووری جیهانی هەبێت. بەپێی هەمان ڕاپۆرت، نایەکسانی جێندەری لە بازاڕی کاردا دەتوانێت بەرهەمی ناوخۆیی جیهانی بە ڕێژەی ٢٦% زیاد بکات.
چاڵنجێکی تری گرنگ دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە داراییەکانی ژنانە. لە زۆرێک لە وڵاتانی تازەپێگەیشتودا ژنان بێبەشن لە خزمەتگوزاری بانکی و قەرز. بەگوێرەی ئامارەکانی بانکی نێودەوڵەتی، تەنها لەسەدا ٣٧ی ژنان لەو وڵاتانەدا هەژماری بانکییان هەیە، لەکاتێکدا لەسەدا ٤٦ی پیاوان هەژماری بانکییان هەیە. ئەم سنووردارکردنانە ڕێگری دەکەن لە دروستکردن و فراوانکردنی کارەکانی ژنان و سنووردارکردنی دەرفەتە ئابوورییەکانیان. گرنگیدان بە سەرچاوە داراییەکان نەک هەر وەک ئامرازێکی ئابووری گرنگە، بەڵکو وەک ئامرازێک بۆ بەهێزکردنی کۆمەڵایەتی و ئابووری ژنان گرنگە.
جگە لەوەش پچڕانی دیجیتاڵی بەربەستێکی گەورەیە لەبەردەم بەشداری ئابووری ژنان. لە جیهانێکدا کە تەکنۆلۆژیای زانیاری و پەیوەندی ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە گەشەسەندنی ئابووریدا، دەتوانرێت سنووردارکردنی دەستڕاگەیشتن بە تەکنەلۆژیای دیجیتاڵی و ئینتەرنێت لەلایەن ژنانەوە بە یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی نایەکسانی هەژمار بکرێت. بەپێی ڕاپۆرتێکی یەکیەتیی نێودەوڵەتی پەیوەندییەکان (ITU)، تا ساڵی ٢٠٠٢٢ ژنان بە ڕێژەی١٧لەسەد کەمتر لە ئینتەرنێت دەترسن بە بەراورد بە پیاوان. ئەم سنووردارکردنانە لە ناوچە گوندنشینەکان و وڵاتانی کەم داهات توندترن و ژنان لە هەلی کاری ئۆنلاین و ڕاهێنانی تەکنیکی و بەرکەوتن بە بازاڕە جیهانییەکان بێبەش دەکەن. بە هەمان شێوە پشکی ژنان لە کارە تەکنیکییەکان تەنیا لەسەدا ٢٥ـە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ نەبوونی بەرفراوان لە یەکێک لە کەرتە گرنگەکانی داهاتووی ئابووریدا.
سەرەڕای ئەم چاڵنجانە، بەڵگە هەیە کە بوونی ژنان لە ئابووریدا دەتوانێت کاریگەری ئەرێنی لەسەر گەشەی ئابووری هەبێت. وڵاتانی باکووری ئەوروپا وەک سوید، نەرویژ، فینلاند نموونەی سەرکەوتوون لەم ڕووەوە. ئەم وڵاتانە بە جێبەجێکردنی سیاسەتی پشتیوان و ڕەخساندنی دەرفەتی یەکسان بۆ ژنان پێگەی ئابووری و کۆمەڵایەتی خۆیان لەدەستداوە. ئەم ئەزمونە ئەوەمان بۆ دەردەخات کە بەهێزکردنی ژنان تەنها بۆ قازانجی خۆیان نییە، بەڵکو بۆ قازانجی کۆمەڵگە و ئابووری خێڵەکیشە. بە هەمان شێوە توێژینەوەکانی کۆمپانیای مەکینزی و کۆمپانیای مەکینزی دەریدەخەن کە ئەو کۆمپانیایانە کە تا لەسەدا ٣٠ی تیمەکانی بەڕێوەبردنیان لە ژنان پێکهاتووە، بە تێکڕا لەسەدا ١٥ قازانجیان زیاترە.
ڕواندا نموونەیەکی ئیلهامبەخشە بۆ بەهێزکردنی ئابووری ژنان. دوای جێبەجێکردنی سیاسەتەکانی یەکسانی جێندەری، وڵات شایەتی زیادبوونی بەردەوامی بەشداری ژنان لە کایە سیاسی و ئابوورییەکان بووە. ئەزمونی ڕواندا ئەوە دەردەخات کە بە دروستکردنی چاکسازیی پێکهاتەیی و سیاسەتی پاڵپشت، ئاستەنگەکانی بەردەم مافەکانی ژنان لاببرێن و دەرفەتی یەکسانیان بۆ دروست بکرێت. سەرەڕای ئەمەش هێشتا کەلێنێکی دوور و درێژ لە گەیشتن بە یەکسانی جێندەری تەواو لە سیاسەتی جیهانیدا هەیە. بەپێی ڕاپۆرتێکی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژنان، تا ساڵی ٢٠٠٢٣ تەنها ٢٥.٥لەسەدی پەرلەمانتارانی جیهان ژن دەبن. ئەم ئامارانە ئاماژەن بۆ پێشکەوتنی ڕێژەیی لە بەشداری ژنان لە سیاسەتی جیهانیدا، بەڵام بۆشاییەکی بەرفراوان لە یەکسانی جێندەریشدا هەیە.
سەرەڕای هەوڵە جیهانییەکان بۆ زیادکردنی بەشداریی ژنان لە گۆڕەپانەکانی سیاسیدا، بەڵام ئەم ژمارانە نیشان دەدەن کە هێشتا کۆمەڵێک بەربەستی کولتووری، کۆمەڵایەتی و پێکهاتەیی لەبەردەم دەستڕاگەیشتن بە ژنان بە سەرکردایەتی و نوێنەرایەتیی سیاسیدا هەن. ژان.
بەهێزکردنی ژنان لە ئابووریدا پێویستی بە ڕێوشوێنی فرەلایەنە هەیە. چاکسازییە یاساییەکان کە یەکسانی جێندەری مسۆگەر دەکەن، سەرەڕای دەستڕاگەیشتن بە ڕاهێنانی پیشەیی و کارگێڕی ژنان، و پەرەپێدانی ژێرخانی دیجیتاڵی، کەم دەستپێشخەرییەکن کە بتوانن یارمەتیدەر بن لە داخستنی بۆشاییەکانی ئێستا. پێشخستنی ژنانی خاوەنکار، پێشکەشکردنی خولی ڕاهێنان و پشتیوانی، و بەهێزکردنی ڕۆڵی ژنان لە بڕیاردانی ئابووریدا دەتوانێت کاریگەری درێژخایەن لەسەر بەشداری ئابوورییان هەبێت.
ئەزموونەکان دەریانخستووە کە پشتگیریکردنی ژنان لە گۆڕەپانی ئابووریدا نەک هەر ئەرێنییە بۆ بارودۆخی ژیانیان، بەڵکو کاریگەرییەکی فراوانی لەسەر کۆمەڵگە و ئابووریی جیهانی هەیە. بەشداریکردنی یەکسانی ژنان و پیاوان لە هەموو ڕەهەندە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکان بۆ پێشخستنی گەشەپێدان و دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی دادپەروەرتر زۆر پێویستە. ئەم فەرمانە تەنیا لە ڕێگەی پابەندبوونێکی فراوانی حکومەتەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و کەرتی تایبەت بە گەیشتن بە یەکسانی جێندەری بەدەست دێت.
لە کۆتاییدا بەهێزکردنی ژنان و ڕەخساندنی دەرفەتی یەکسان بۆیان نەک هەر یارمەتی دۆخی ژنان دەدات، بەڵکو بناغەکانی ئابووریی جیهانی بەهێزتر دەکات.
